ქუთაისიპოსტი

„ეკლესიის მიერ განხორციელებული სოციალური პროგრამების წილი ძალიან დაბალია და ის 1 პროცენტსაც არ აღწევს“.


რამდენიმე დღის წინ მთავრობამ სარეზერვო ფონდიდან მართლმადიდებელი ეკლესიის საპატრიარქოს 450 000 ლარი გამოუყო. სახელმწიფო ეკლესიას ყოველწლიურად ბიუჯეტიდან ათეული მილიონი ლარით აფინანსებს. ამასთან, ბოლო სამი წლის განმავლობაში საქართველოს ავტოკეფალურმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მთელი საქართველოს მასშტაბით სახელმწიფოდან დაახლოებით 7 მილიონ კვადრატულ მეტრ ფართობზე მეტი მიწის ნაკვეთის გადაცემა მოითხოვა.

საპატრიარქომ ამ ქონების დიდი ნაწილი პირდაპირი განკარგვის წესით სიმბოლურ ფასად, ერთ ლარად მიიღო.

სახელმწიფოს მხრიდან ასეთი ხელგაშლილობა კონსტიტუციური შეთანხმებით (კონკორდატით) და საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების ნაწილობრივი კომპენსაციის ვალდებულებით მართლდება.

რა დოკუმენტია კონსტიტუციური შეთანხმება? სამართლებრივად რამდენად გამართული  დოკუმენტია? სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის გაფორმებული კონსტიტუციური შეთანხმება რამდენად ადეკვატური ტექსტია სეკულარული სახელმწიფოსთვის? - ამ და სხვა საკითხებზე "ქუთაისიპოსტს" ესაუბრა ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის (EMC)  სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პროგრამის დირექტორი თამთა მიქელაძე:

- სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის 2002 წელს გაფორმებული კონსტიტუციური შეთანხმება მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის საბჭოთა პერიოდში ჩამორთმეული ქონების სანაცვლოდ ნაწილობრივი მატერიალური ზიანის ანაზღაურების წესს ადგენს. კერძოდ, კონსტიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სახელმწიფო ადასტურებს XIX-XX საუკუნეებში (განსაკუთრებით 1921-90 წლებში), სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის დაკარგვის პერიოდში, ეკლესიისათვის მატერიალური და მორალური ზიანის მიყენების ფაქტს. როგორც ჩამორთმეული ქონების ნაწილის ფაქტიური მფლობელი, იღებს ვალდებულებას მატერიალური ზიანის ნაწილობრივ კომპენსაციაზე. ამავე მუხლის მეორე ნაწილი ითვალისწინებს, რომ აღნიშნული საკითხის შესწავლის, კომპენსაციის ფორმების, რაოდენობის, ვადების, ქონების ან მიწის გადაცემისა და სხვა დეტალების დასადგენად პარიტეტულ საწყისებზე იქმნება კომისია (ამ შეთანხმების ხელმოწერიდან ერთი თვის ვადაში), რომელიც მოამზადებს შესაბამისი ნორმატიული აქტების პროექტებს.

როგორც კონსიტუციური შეთანხმების მე-11 მუხლის სამართლებრივი ანალიზი აჩვენებს, მუხლის პირველი ნაწილი თვითშესრულებადი ნორმა არ არის და კონსტიტუციური შეთანხმება მის გამოყენებას/ამოქმედებას სახელმწიფოს მიერ შესაბამისი პროცედურების განხორციელებას უკავშირებს. თუმცა, შეთანხმებით გათვალისწინებულ პარიტეტულ საწყისებზე შექმნილ კომისიას, რომელსაც ეკლესიისთვის გადასაცემი კომპენსაციის ოდენობა, ფორმები, ვადები და სხვა წესები უნდა დაედგინა, რეალურად არასდროს უფუნქციონირებია და არც რელევანტური ნორმატიული აქტების პროექტები მოუმზადებია, რომელიც მათი მიღების/დამტკიცების შემდეგ, ეკლესიის დაფინანსების სამართლებრივი საფუძველი გახდებოდა.

ამდენად, 2002 წლიდან სახელმწიფოს მიერ საბიუჯეტო სახსრებიდან ეკლესიის დაფინანსება ზიანის ანაზღაურების გაანგარიშებისა და კონსტიტუციური შეთანხმებით გათვალისწინებული მოსამზადებელი ღონისძიებების განხორციელების, მათ შორის, შესაბამისი ნორმატიული აქტების (ზიანის ანაზღაურების სამართლებრივი საფუძვლის დამდგენი ნორმატიურილი აქტების) მიღების გარეშე დაიწყო.

ნიშანდობლივია, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტის კანონები, ისევე როგორც სხვა სამართლებრივი დოკუმენტები, რომელთაც საფუძველზეც ეკლესიისთვის ხორციელდება საბიუჯეტო სახსრების გადაცემა, არ აკეთებს რაიმე სახის მითითებას კონსტიტუციური შეთანხმების ან სხვა სამართლებრივი აქტების პირობებზე. ამდენად, ეკლესიის დაფინანსება კონსტიტუციური შეთანხმებით დადგენილი სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩოს გარეთ და მეტიც, მის საწინააღმდეგოდ ხორციელდება და ფაქტობრივად ეკლესია სახელმწიფოსგან ყოველწლიურად არა კომპენსაციას, არამედ პირდაპირ, დოტაციულ დაფინანსებას იღებს.

ყოველწლიურად სახელმწიფოს მიერ ეკლესიისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან გადახდილი დაფინანსების ოდენობა არ ეფუძნება რაიმე ობიექტურ, განჭვრეტად და ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებს. ამავდროულად არ ხორციელდება მისი ოდენობის განსაზღვრა ეკლესიის საჭიროებების შემოწმებისა და კონკრეტული თანხების ადეკვატურობის დადგენის პროცედურებით. ამ პირობებში, ეკლესიისთვის გადასაცემი თანხების ოდენობა ხელისუფლების შიშველ პოლიტიკურ ნებაზეა დამოკიდებული, რაც სეკულარიზმის კონსტიტუციურ პრინციპთან მოდის წინააღმდეგობაში.

ეკლესიის დაფინანსების ანალიზი აჩვენებს, რომ ეკლესიისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, ასევე სარეზერვო ფონდებიდან გადასარიცხი თანხების ოდენობა მიმდინარე პოლიტიკურ პროცესებთან პირდაპირ კორელაციაში იმყოფება და წინასაარჩევნო პერიოდებში ან/და ხელისუფლების წინაშე მდგარი პოლიტიკური და სოციალური კრიზისების დროს განსაკუთრებით იზრდება.

- თუ არსებობს რაიმე სახის ლიმიტი, თუ ეს კომპენსაცია უსასრულოდ შეიძლება გაგრძელდეს?

- დაფინასნების კომპენსაციის მოდელის სპეციფიკა ის არის, რომ ის ამოწურვადია და რაღაც ეტაპზე, როცა დაანგარიშებული, მხარეებს შორის შეთანხმებული ზიანი ანაზღაურდება, დაფინანსება უნდა შეწყდეს. იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფოს არ მოუხდენია კონსტიტუციური შეთანხმებით დადგენილი ზიანის ოდენობის დაანგარიშება და მისი გადახდის წესის დადგენა, ეკლესია კი პირდაპირი დაფინანსების წესით დიდი ოდენობის ფინანსურ და სხვა მატერიალურ ზიანს იღებს, რომლის გამართლება საბჭოთა პერიოდში მიყენებულ ზიანთან სამართლებრივად და ფაქტობრივადაც შეუძლებელია. ამ პირობებში ცხადია, შეუძლებელია მისი ამოწურვის, ან გადაჭარბების საკითხებზე მსჯელობა. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო დაიწყებს კონსტიტუციური შეთანხმების შესრულებას და ზიანის ოდენობის განსაზღვრას, მაშინ მან რეტროაქტულად უნდა გაითვალისწინოს ეკლესიისთვის წარსულში უკვე გადაცემული დაფინანსების, გადაცემული ქონებისა და სხვა მატერიალური სიკეთეების ოდენობა.

როგორც თქვენთვის ცნობილია, ბიუჯეტიდან მიღებული დაფინანსების გარდა, ეკლესია მასშტაბურ დაფინანსებას იღებდა და იღებს მთავრობისა და პრეზიდენტის სარეზერვო ფონდებიდან, ასევე ადგილობრივი მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტიდან. ასევე, მთავრობის მიერ ხდება უძრავი და მოძრავი ქონების მასშტაბური გადაცემა საპატრიარქოსთვის თუ ცალკეული ეპარქიებისა და ეკლესიებისთვის. (აღსანიშნავია, რომ 2012 წლის შემდეგ სარეზერვო ფონდებიდან დაფინანსება იკლებს, თუმცა, ამის სანაცვლოდ რადიკალურად იზრდება მთავრობის მიერ ეკლესიისთვის უძრავი ქონების გადაცემის მასშტაბი). დაფინანსების ეს სისტემა საკმაოდ დივერსიფიცირებული და მას ხშირად არა უშუალოდ საპატრიარქო, არამედ ეკლესიის ცალკეული იურიდიული პირები იღებენ. აღნიშნული სქემა საპატრიარქოს შიგნით სხვადასხვა სასულიერო პირებს შორის ძალაუფლების განაწილებით უნდა იყოს განპირობებული.

ცხადია, დაფინანსების მოქმედი პრაქტიკა წინააღმდეგობაში მოდის სეკულარიზმის პრინციპთან, რადგან ლეგიტიმური მიზნის გარეშე, კონფესიური მიზნებისთვის ხდება საბიუჯეტო რესურსების გადაცემა კონკრეტული რელიგიური ორგანიზაციისთვის.

ამასთან, დაფინანსების არსებული მოდელი დისკრიმინაციულია სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ. როგორც თქვენთვის ცნობილია, 2014 წლიდან ხელისუფლებამ ოთხი სხვა რელიგიური ორგანიზაციის დაფინანსება დაიწყო საბჭოთა პერიოდში მიყენებული ზიანის ნაწილობრივი ანაზღაურების საფუძვლით, თუმცა, დაფინანსების აღნიშნული პრაქტიკა ასევე მოდის წინააღმდეგობაში დისკრიმინაციის აკრძალვისა და სეკულარიზმის პრინციპებთან. სახელმწიფო ზიანს მხოლოდ ოთხ რელიგიურ ორგანიზაციას, მუსლიმ, იუდეურ თემს, ასევე კათოლიკე ეკლესიასა და სომხურ ეკლესიას უნაზღაურებს და სხვა რელიგიური ორგანიზაციები, რომელთაც საბჭოთა პერიოდში ასევე მიადგათ ზიანი გამორიცხულები არიან ზიანის ანაზღაურების სქემიდან. სახელმწიფოს შეფასებით, ის დაფინანსებას მხოლოდ ტრადიციულ ეკლესიებს აძლევს. იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებლობა რელიგიური ორგანიზაციებს მსგავს დაყოფას არ ითვალისწინებს, ეს გრადაცია რელიგიური ორგანიზაციების გაუმართლებელი იერარქიზაციის მცდელობაა.

დაფინანსების არსებულ არასეკულარულ და მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის აბსოლუტურ პრივილეგირებაზე დაფუძნებული სისტემა იმ პოლიტიკური რეალობის გამოხატულებაა, რომელშიც პოლიტიკური ხელისუფლება ვერ ახერხებს ლეგიტიმურობის ავტონომიურად მოპოვებას და დამოუკიდებლად არსებობას. აღნიშნული თანხების დიდ ნაწილს ეკლესია რელიგიური განათლებისა და ეკლესია-მონასტრების მშენებლობა-რეკონსტრუქციისთვის იყენებს.

ეკლესიის მიერ განხორციელებული სოციალური პროგრამების წილი ძალიან დაბალია და ის 1 პროცენტსაც არ აღწევს. ეკლესიას არ აქვს სოციალური ცნობიერება და მგრძნობელობა და ის საკუთარ გამდიდრებზე ორიენტირებული ინსტიტუციაა, რომელიც ეთნო-რელიგიური ნაციონალიზმის იდეოლოგიას აწარმოებს, იკავებს საჯარო სივრცეებს და მათ ინდოქტრინაციას ახდენს და ხელს უშლის სხვადასხვა ჯგუფების ემანსიპაციის პროცესს.

საარჩევნო პერიოდში ეკლესიის მხარდაჭერაზე ხელისუფლების დამოკიდებულება გავლენას შემდგომ პოლიტიკაზეც ახდენს და აფერხებს თანასწორობაზე დაფუძნებული, დემოკრატიული რეფორმების განხორციელებას. ამის მაგალითია, ანტიდისკრიმინაციული კანონის განხილვის პროცესი, როცა ეკლესია ხელისუფლებას უთითებდა, რომ სწორედ მისი მხარდაჭერით გაიმარჯვა არჩევნებში და ეკლესიის მითითებების არშესრულება მის ლეგიტიმურობას საფრთხეს შეუქმნიდა.

ეკლესიის დაფინანსებას გააჩნდა სხვა პოლიტიკური ინტერესი და კონტექსტებიც, მათ შორის ის, რომ სახელმწიფოს მიერ ეკლესიის ფინანსური უზრუნველყოფა მას ნაკლებად დამოკიდებულს გახდიდა სხვა ქვეყნების, განსაკუთრებით კი რუსეთის გავლენისგან. ამასთან, არსებობდა იდეა, რომ კაპიტალის შეტანა ეკლესიაში მის მოდერნიზაციას გამოიწვევდა. ამის საპირისპიროდ ჩვენ ვხედავთ, რომ საპატრიარქო ყველაზე გავლენიანი, მდიდარი და ჩაკეტილი ორგანიზაციაა და ის მნიშვნელოვნად ერევა ქვეყნის საშინაო თუ საგარეო პოლიტიკაში.

- სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის გაფორმებული კონსტიტუციური შეთანხმება რამდენად ადეკვატური დოკუმენტია სეკულარული სახელმწიფოსთვის და არის თუ არა პროგრესული, სახელმწიფოს განვითარებისთვის ხელშემწყობი დოკუმენტი? 

- კონსტიტუციური შეთანხმებებით ეკლესიებსა და სახელმწიფოებს შორის ურთიერთობის რეგულირება მიღებული პრაქტიკაა სხვა ევროპულ ქვეყნებში. ეკლესიის განსაკუთრებული ისტორიული როლის აღიარება სამართლებრივად პრობლემას არ ქმნის, თუმცა, მსგავს აღიარებას თან არ უნდა სდევდეს დისკრიმინაციული შედეგი სხვა რელიგიური ორგანიზაციების მიმართ.

იმ პირობებში, როდესაც სახელმწიფომ არ უზრუნველყო სხვა რელიგიურ ორგანიზაციებთან ურთიერთობების სამართლებრივი მოწესრიგება და მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებს მთელ რიგ პრეფერენციებს ეკლესიის მიმართ (საგადასახადო შეღავათები, უძრავი ქონების გადაცემის პროცედურები, უმაღლესი განათლების შესახებ კანონი), არსებული სამართლებრივი და პოლიტიკური სივრცე რელიგიური უმცირესობებისთვის დისკრიმინაციულია.