ქუთაისიპოსტი

იქადაგება თუ არა ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის კათედრებიდან ერესი ? ბოლოს ამ კუთხით მეუფე სპირიდონმა მიიქცია ყურადღება. ბევრმა თეოლოგმა მისი ქადაგება ერესად შერაცხა.

რა არის ერესი? რა არის მიზეზი ერეტიკული ქადაგებების სიმრავლისა მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენლებიდან? როგორია დოგმასთან მიმართება მართლმადიდებელ ეკლესიაში?

ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება თეოლოგიის დოქტორანტი მირიან გამრეკელაშვილი
-რომ განმარტოთ მაინც რა არის ერესი?
ძველ ბერძნულ ენაში, თავისუფალი ინტელექტუალური არჩევანის აღმნიშვნელ სიტყვად გამოიყენებოდა სიტყვა პროერესი (προαἵρεσις). მოგვიანებით ის გაბატონებული დოქტრინისა და თუ იდეოლოგიისაგან გადახვევის აღმნიშვნელ ტერმინად დამკვიდრდა, ჯერ გვიან ანტიკურობაში, შემდეგ ელინიზმის გზით შევიდა იუდაიზმშიც და ქრისტიანობამაც მიიღო მემკვიდრებით. თავდაპირველად იგი უბრალოდ განშტოებისკენ მიდრეკილების აღსანიშნად გამოიყენებოდა, მსგავსი ტერმინის გახლეჩის - სქიზმის (σχίσμα) პარალელურად.მოგვიანებით, ქრისტესშობიდან მეორე საუკუნიდან მოყოლებული ამ ტერმინმა მთლიანიდან განგებ, დამახინჯებულად ერთი ნაწილის ამოჭრის, ანუ გამოწვლილვის აღმნიშვნელი კონოტაცია მიიღო. სწორედ ამ მნიშვნელობით დამკვიდრდა ის ქართულ ენაშიც - მწვალებლობა. არსებობდა კიდევ სხვა ტერმინები, რომელიც თავიდანვე ძირეული დოქტრინიდან მისი საპირისპიროსკენ მიდრეკას აღნიშნავდა: სხვაგვარმადიდებლობა (ἑτεροδοξία), ცუდმადიდებლობა (κακοδοξία), ურთიერთგამომრიცხაობა (παράδοξία) და ა. შ. თავად იესო ქრისტე და პავლე მოციქული იუდაიზმის მიმდევართათვის ერეტიკოსებად ითვლებოდნენ. ჯერ კიდევ პირველ ქრისტიანულ თემებში არსებობდნენ ერთმანეთისგან განსხვავებული მიდგომების მქონე მიმდინარეობები და მათ შორის ხშირად დაპირისპირებამდეც კი მიდიოდა საქმე( TRE, 14, s.313-348). სწორედ ასეთი დაპირისპირების აღმოფხვრას ისახავდა მიზნად, მაგალითად, მოციქულებისა და პირველქრისტიანთა კრება იერუსალიმში (საქმე მოციქულთა 15, 1-35).
ერესების ათვლა იწყება ახალი აღთქმის რედაქციის დადგენის პროცესიდან. ვინაიდან ქრისტიანთათვის ღმერთი განცხადდა არა წიგნში, არამედ ადამიანში, არ არსებობს უშუალოდ ქრისტეს მიერ შექმნილი ტექსტი. ხოლო საკითხი - არსებულთაგან რომელი ტექსტი შეესაბამებოდა ყველაზე მეტად ქრისტეს მოღვაწეობას, იქცა ხანგრძლივი დაპირისპირების საბაბად. ეს პროცესი კი წამოიწყო მარკიონმა (85-160), რომელმაც ერთადერთ ნამდვილად ლუკას სახარება მიიჩნია (მირჩა ელიადე, მითის ასპექტები, 2009, გვ.144-147).მას შემდეგ რაც იმპერატორმა კონსტანტინემ ქრისტიანობა სახელმწიფო აპაარატის შემადგენელ ნაწილად აქცია და პირველი საეკლესიო კრება მოიწვია, ერესთან ბრძოლას კიდევ ერთი კომპონენტი - პოლიტიკური ლოიალობის საკითხი დაემატა. აქედან მოყოლებული ერესები შეიძლება ორგვარად დახასიათდეს: წმინდა თეოლოგიური და სტრუქტურული ტიპის. ეს უკანასკნელი იყო შემთხვევა, როდესაც დოგმატური უთანხმოება, ახალი, საპირისპირო საეკლესიო სტრუქტურის ჩამოყალიბებას იწვევდა. ასეთი იყო მაგალითად არიანელობა, ნესტორიანელობა, მიაფიზიტობა, ხატმერბძოლეობა და ა. შ. მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის უმნიშვნელოვანესი, შვიდი მსოფლიო საეკლესიო კრება, სწორედ ერესების დამარცხებას ისახავდა მიზნად.მათთან დაპირისპირებაში განსაზღვრა ქრისტიანულმა ეკლესიამ საკუთარი თავი თეოლოგიური, დოგმატური, ეკლესიოლოგიური, ლიტურგიული, ეთიკური და ორგანიზაციული თვალსაზრისითაც.მეცხრე საუკუნიდან მოყოლებული, მართლმადიდებელი ეკლესია, დიდმარხვის პირველი შვიდეულის კვირა დღეს აღნიშნავს - მართლმადიდებლობის ზეიმს, ისტორიულ გამარჯვებას მასთან დაპირისპირებულ ჯგუფებზე.
საქართველოში ორიგინალური, უშუალოდ ქართველი ავტორის მიერ შექმნილი ერესი არასოდეს არსებობდა, რაც საქართველოს ეკლესიის სპეციფიკური ხასიათით, მრვალფეროვნებისა და განსხვავებული ტრადიციების გვერდიგვერდ არსებობით შეიძლება აიხსნას. თუმცა არსებობდა გარკვეული შეუთავსებლობა იოანე პეტრიწის მიმართ, რომელიც მისი აზროვნების გამო საქართველოდან განდევნეს. მეცხრე-მეთორმეტე საუკუნეებში, როდესაც ქართველმა ბერებმა მთარგმნელობითი მოღვაწეობა გაშალეს და ამავე დროს ბერძნულენოვან სამყაროში კულტურული თვითმყოფადობისთვის იბრძოდნენ, მათ ბრალად სწორედ ბერძნული ტექსტების მწვალებლურად თარგმნა ედებოდათ ხოლმე, თუმცა ეს უფრო კულტურათაშორისი დაპირისპირება უფრო იყო, ვიდრე დომგატური შეუთავსებლობა. ერესების გაგებაც და მათდამი საპირისპირო დისკურსის შემოტანაც ძირითადად დასავლური, რომაულ-ბიზანტიური ქრისტიანობიდან ხდებოდა. კითხვა იმყოფებოდა თუ არა საქართველოს ეკლესია ერესში? მეცნიერებაში დღემდე საკამათო საკითხს წარმოადგენს. არსებობს მოსაზრებები, რომ ის გარკვეული ხანი იმყოფებოდა აკაკიანურ სქიზმაში და რომ ასევე, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ეკუთვნოდა მიაფიზიტურ ეკლესიათა რიცხვს, თუმცა ამ საკითხზე საბოლოო თანხმობა ჯერჯერობით არ არსებობს.გამომდინარე იქედან, რომ საქართველოს ეკლესიაში არ არსებობს თეოლოგიური განათლების კერები, კომისია ან რაიმე სახის გრემიუმი, რომელიც დაადგენდა ამა თუ იმ სასულიერო პირის შესაბამისობას მართლმადიდებლურ სწავლებასთან, ერეტიკული სწავლებების საკითხი თვითრეგულაციის ხაზით ვითარდება.სულ ბოლოს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიიდან განკვეთილი მღვდელი ბასილ მკალავიშვილის შემთხვევაში, გადამწყვეტი აღმოჩნდა მისი დაუმორჩილებლობა იერარქიის მიმართ და არა მოძღვრებითი სახის შეუთავსებლობა.
-თუ მიდის თეოლოგიური კამათი ან გადაფასება სხვადასხვა ცნებების, ან სულაც დოგმების მართლმადიდებლურ სწავლებაში?
- მართლმადიდებლური სწავლება დოგმატური თვალსაზრისით ჩამოყალიბებული და დახურულია. მათი გადაფასება შეცვლისმხირვ არ მიმდინარეობს. უბრალოდ არსებობს მცდელობები უკეთესად და უფრო კომპლექსურად იქნას გაგებული ესა თუ ის დოგმატი. სწორედ ამ მიზნით იწერება ძალიან ბევრი შრომა და გამოკვლევა დოქტრინალურ საკითხებზე.
- ის რაც ერესად ითვლებოდა შესაძლებელია თუ არა რომ აღარ ჩაითვალოს ერესად? რაიმე მაგალითის მოყვანა ხომ არ შეგიძლია?
- როგორც ითქვა, დოგმატების შეცვლა არ ხდება, ასევე არ მომხდარა სრული რეაბილიტირება იმ მოაზროვნეებისა, რომელიც ეკლესიამ დაგმო, ხოლო მისი მოძღვრება შეაჩვენა. თუმცა არსებობს ეკლესიის ისტორიაში გამოცდილება, როდესაც მათი ნაწილობრივი ლეგიტიმაცია სცადეს. ასე იყო, მაგალითად, ორიგენეს (185-254) შემთხვევაში, როდესაც ჯერ კაპადოკიელმა მამებმა სცადეს მისი მემკვიდრეობის გადამუშავება და დღევანდელი მეცნიერება მის სრულ რეაბილიტირებას ცდილობს.არსებობს ეკლესიათა შერიგების მაგალითები, რომელთაც ერთმანეთი ერეტიკოსებად მიაჩნდათ. ბევრი მათგანი კი ამგვარი შერიგების გზაზეა, მაგალითად ინტენსიურად მიმდინარეობს დიალოგი კათოლიკე, მართლმადიდებელი და სომხურ სამოციქულო ეკლესიას შორის, საკითხზე იყო თუ არა მათი განყოფის საბაბი ერესის წარმოქმნა, თუ ეს ინტერკულტურული გაუცხოებით იყო განპირობებული.
-რატომ ჭირს რეფორმატორული ტალღის აგორება მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, ბოლოს როდის მოხდა მოძღვრების სერიოზული გადახედვა, ცვლილების შეტანა?
- რეფორმაცია, როგორც ისტორიულ-კულტურული მოვლენა წმინდა წყლის დასავლურ-ევროპული გამოცდილებაა და შესაბამისად აღმოსავლეთში, მართლმადიდებელი ეკლესიის გეოგრაფიულ არეალში მას პირდაპირი ანალოგი არ მოეძებნება. თუმცა მართლმადიდებელ ეკლესიაში არსებობდა განახლების ტალღები, მათ შორის საქართველოშიც. ბოლო მნიშვნელოვან გადაფასებების სერიას მართლმადიდებელ ეკლესიაში ადგილი ჰქონდა 1961, 1963, 1964 (როდოსი) და 1968 (შამბეზი) წლებში.სწორედ ამ ცვლილებების გაგრძელება იქნება სტამბულის (კონსტანტინეპოლის) მართლმადიდებელ ეკლესიათა მსოფლიო კრება 2016 წელს.
- რამდენად ნორმალურია ის რომ არაფერი გადააფასო და არაფერი შეცვალო?
-ძალიან ბევრი ქრისტიანული ჯგუფი, სწორედ ამიტომ შეირაცხა ერეტიკოსად, რომ მათ იმ დროინდელ გამოწვევებთან კომპრომისზე წასვლა არ სურდათ. ასეთი იყო მაგალითად დონატისტთა (4-5 საუკუნეები) გაერთიანება, რომელთაც ძალაუფლების მქონე ჯგუფებთან დათმობის ხარჯზე არც მორიგება სურდათ და არც მათი ქრისტიანად მიღება, ვინც შიშის გამო "ფორმალურად" დაგმო საკუთარი მრწამსი.შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქრისტიანული ეკლესიის ტრადიციული ხაზი სწორედ კომფორმისტებმა შეინარჩუნეს.ნებისმიერი ცოცხალი სოციალური ორგანიზმი იძულებულია იმყოფებოდეს, სწორედ მუდმივი ცვლილებების პროცესში, თუ მას გადარჩენა სურს. გადაფასება კი ცვლილებების აუცილებელი წინაპირობაა. შესაბამისად ცვლილებისა და სიახლეების დანერგვას, ჩვენს ეკლესიაშიც აქვს ადგილი. უბრალოდ საკითხი დაისმის შემდეგნაირად, თუ რა ტიპის ცვლილებებსა აქვთ ადგილი და რა არის მათი მიზანი. ბოლო ცვლილებები საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში 1995 და 1997 წელს, ემსახურებოდა პატრიარქის ძალაუფლების კონცენტრაციას და ეკლესიის იზოლაციას, მისი დიდი ქრისტიანული ოჯახიდან გამოსვლას ისახავდა მიზნად.ცალკე საკითხია, სამღვდელოების მიერ ვერბალურ დონეზე შეჩვენებული თანამედროვე ტექნიკური თუ საკომუნიკაციო საშუალებების საკუთარ სამსახურში ჩაყენების ტენდენცია. სრულიად უბრალო მაგალითი. არსებობს თბილისში ერთ-ერთი სამრევლო, რომელიც წევრების სიმცირეს ნამდვილად არ უჩივის, (კონფიდეციალურობის გამო თავს შევიკავებ მისი დასახელებისაგან), თუმცა მოძღვარმა მათი რიცხვის გაზრდა მოინდომა. საამისოდ კი შემდეგი სახის აქცია განახორციელა. ყველა ვინც ფეისბუქში არსებულ სამრევლოს ჯგუფს შემატებდა 3 წევრს, რიგის გარეშე მიიღებდა ზიარებას. ზიარებისადმი ამგვარი დამოკიდებულება, უკვე არის ერესის შეფერილობის, მაგრამ რადგან საქმე ეკლესიის გავლენისა და ძალაუფლების განვრცობას ემსახურება ეს პრობლემას არ წარმოადგენს სინოდისთვის.
-რამდენიმე ხნის წინ მეუფე სპირიდონმა სამების კათედრიდან ბრძანა,რომ ძე ღვთისა არის სული და მისი სისხლი და ხორცი არის ღვთისმშობლის, სხვა ცნობილმა მქადაგებელმა თქვა, რომ ქართველებს გენში გვაქვს ქრისტიანობა, რამდენადაა ეს ქრისტოლოგიური მწვალებლობა და
რამდენად მოხშირდა ერესის ქადაგება მართლმადიდებლური ეკლესიის კათედრებიდან ?
-მეუფე სპირიდონის ქადაგება, იმის შესახებ, რომ ზიარებისას ღვთისმშობლის სისხლსა და ხორცსაც ვეზიარებით, ეს კი ჩვენზე როგორც "ღვთისმშობლის წილხვედრი" ქვეყნის შვილებზე განსაკუთრებულად მოქმედებს, არის ნესტორიანული ერესი. უნდა ითქვას, რომ მის ამ ქადაგებას, ეკლესიის მხრიდან რეაგირება არ მოჰყოლია. არსებობდა მხოლოდ პიროვნული პროტესტები და წმ. პავლე მოციქულის მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ცენტრის განაცხადი.გარდა აშკარა ერესისა, მეუფე სპირიდონი ასევე არის რუსული შავრაზმელობის გულანთებული მქადაგებელი, თურქოფობი, ჰომოფობი, ზოგადად აგრესიული ადამიანი და კიდევ უამრავი სხვა მიდრეკილების მქონე, რაც ქრისტიან იერარქს არ შეეფერება. თუმცა ეს ყველაფერი მისაღებია ეკლესიისთვის, სანამ მეუფე სპირიდონი საპატრიარქო ტახტს ერთგულად ემსახურება.რაც შეეხება გენში ქრისტიანობის ქონას, ამ მოსაზრებას ბევრი სასულიერო პირი იმეორებს. თუ სწორად მახსოვს მისი თავდაპირველი ავტორი თვით საქართველოს-კათოლიკოს პატრიარქია. თუ ეს გამოთქმა, მეტაფორული, ხატოვანი თვალსაზრისით არის გამოყენებული მაშინ გასაგებია, მაგრამ თუ ვინმე ამტკიცებს, რომ ქრისტიანობა თითოეული ადამიანის სულიერი არჩევანი და ღმერთთან პირადი კავშირის სურვილი კი არა, გენეტიკური დაავადება ან თვისებაა, მაშინ ესეც უკვე არის ერესი. სხვათაშორის ამ ერესს საკუთარი სახელი - "ფილეტიზმი" აქვს და იგი 1872 წელს კოსტანტინოპოლის ადგილობრივ, გაფართოებულ კრებაზე იქნა დაგმობილი.საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში სახეზე გვაქვს საინტერესო პარადოქსი. რამდენადაც ეკლესია გარესამყაროსა და თანამედროვე გამოწვევების მიმართ ხისტი, ჩაკეტილი და მტრულია, იმდენად გახსნილი აღმოჩნდა მისი შიგა სივრცე ყველა ჯურის სწავლებისთვის, რომელსაც ავტორები "მართლმადიდებლურად" და ეკლესიის აქტივად მიიჩნევენ. ეკლესიის წიაღში არსებობენ ცალკეული სასულიერო პირები თუ მათი გაერთიანებები(მაგალითად,მმკ.) რომლებიც არ იზიარებენ მართლმადიდებელი ეკლესიის მოძღვრებას. ძირეული გამოკვლევის შედეგად უამრავი მათგანი ერესად შეფასდებოდა. თუმცა არც საპატრიარქო და არც ეკლესიის უმაღლესი ორგანო - სინოდი ამ საკითხებით დიდი ხანია არ ინტერესდება. ცალკე საკითხია კომპეტენტური ადამიანების ნაკლებობის საკითხი.
ამავე დროს, პარადოქსი იმაშიც, მდგომარეობს, რომ ამგვარი შემწყნარებლობის წინაპირობა საპატრიარქოს ძალაუფლებისა და პოლიტიკური შეხედულებებისადმი სრული ლოიალობის ქონაა. შესაბამისად ეკლესიის წიაღში შეხვდებით უამრავ გულთმისანს, ნათელმხილველს, მკითხავს, წინასწარმეტყველს, მკურნალს, ეგზორცისტს, ჯადოქარს, მოგვს, მჩხიბავს და ასე შემდეგ. სანამ ისინი ძალაუფლებას არ ემუქრებიან ან პროგრესის მხარეს არ ირჩევენ, ეკლესიისთვის მისაღები არიან.
ეკა კუხალაშვილი